Анатолій Балуценка
888 МОВА
СКАРЫНЫ
Першадрукар Францiшак Скарына!
Вядомы мала нам, а вельмi шкода,
Такая постаць толькi ёсць адна,
Ён – сiмвал беларускага народа.
Манголы ўсход i поўнач занялi,
На поўдзень туркi часта набягалi,
А беларусы вольнымi былi,
Сваю лiтаратуру развiвалi.
I набiрала моц ў той час яна,
Мы ўсiх славян тады апяраджалi,
Таму у нас з'явiўся Скарына,
I першымi мы кнiгi друкавалi.
Але даўно змянiлiся часы,
Мы паступова першасць разгубiлi,
Ад моўнай адцуралiся красы,
Чужую мову палка палюбiлi.
Ў тым ёсць твая, i ёсць мая вiна,
Што страцiлi адметнасць Беларусi,
Што быў забыты генiй Скарына,
Што мова цэлы час была у скрусе.
Пяцьсот гадоў пайшло у небыццё,
Iмям яго цяпер праспект назвалi,
Ды далей засталося забыццё,
Бо моваю яго не размаўлялi.
20 - 21.06.1995
935 ПАГАРДЖАЕМ
МОВАЙ
Што можа быць чароўней роднай мовы?
Яна цудоўнай музыкай
гучыць,
Ды мы забылi з часам продкаў словы,
Ад iх зусiм змаглi нас адвучыць.
Ганьба iнтэлiгенцыi, якая
Пазбавiць мовы хоча свой народ,
Бо лiчыць: мова родная – благая,
I ад яе нам будзе шмат нягод.
Ў часы Купалы гналi нашу мову,
I ён змагаўся з iснасцю такой,
Амаль праз век мы зноў вядзем размову:
Цi жыць, цi памiраць, нарэшце, ёй?
Чаму сваёю пагарджаем мовай?
Як згiне мова, згiне i народ,
I доля будзе горкай i суровай,
Бо знiкне з мовай беларускi род.
Цудоўна так у братняй Украiне
На роднай мове сталi размаўляць!
Таму дзяржава нi за што не згiне,
Бо ўсе пачалi мову шанаваць.
Чаму народ мы свой не зберагаем?
Чаму такiя справы сходзяць з рук?
Чаму сваю мы мову зневажаем,
I нават ў Акадэмii Навук?
16.07.1995
1163 НЯЎЖО?
I вось, нарэшце, прада мной Радзiма,
Тут беларускасць знiшчана ушчэнт,
Свая, наогул, мова нелюбiма,
I грэбуе ёй нават прэзiдэнт.
Нiхто па-беларуску не гаворыць,
Адкiнулi чырвона-белы сцяг.
Няўжо народ гiсторыю паўторыць,
Савецкi пойдзе зноў яе працяг?
Пагоня за свабодай не ўдалася,
Адкiнулi зноў старажытны герб,
Не па душы свабода нам прыйшлася,
Зноў пажадалi молат мець i серп.
Няўжо чакае доля дыназаўраў
Адметны беларускi мой народ?
Не будзе нi аркестраў, нi лiтаўраў,
Без волi нас чакае эшафот.
Так нашы продкi дамагалiсь волi!
Сваё жыццё паклалi ў барацьбе.
Няўжо не будзем вольнымi нiколi?
Чаму палон мы выбралi сабе?
1.11.1995
1167 ЧУЖАЯ
МОВА
Нiводнага роднага слова,
Ўсе рускiя толькi гучаць,
Няма больш народа такога,
Каб мову жадаў пазычаць.
Ўсе мовай сваёй размаўляюць,
Было так ў любыя часы,
Ды роднай сваёй пазбягаюць
З пагардаю беларусы.
I песнi спяваем чужыя,
Амаль што не маем сваiх.
Чаму мы зрабiлiсь такiя?
Чаму гоман родны зацiх?
Нас рускiмi стаць прымушалi,
Быў царскi суровы загад,
Культуру народа тапталi,
Упарта цягнулi назад.
I вынiк цяпер добра бачны:
Не кажам даўно родных слоў,
Ды карнiкам нашым удзячны,
Да iх адчуваем любоў.
2.11.1995
1865 МОВА
ЖЫВЕ
Яшчэ не ўсталявалась наша мова,
Часы цяпер нялёгкiя ў яе,
Але, калi на ёй iдзе размова,
Яна не памiрае, а жыве.
Прыходзiцца ёй жыць ў вялiкай скрусе,
Пакутаваць ад кпiнаў i нягод,
Бо цяжка роднай мове ў Беларусi,
Бо гоняць яе з хаты многа год.
Але яна народ свой не пакiне,
Хаця сустрэлась цяжкая бяда,
Не варта мець ёй жорсткi лёс латынi,
Ды мове кепска, i яе шкада.
Няма прыемней i пявучэй мовы,
Цары яе знiшчалi i Саюз,
Ды першасныя ў ёй iснуюць словы,
Павiнен мову ведаць
беларус.
Бо наша мова – iншых моў
крынiца,
Яе ганьбiлi доўгiя гады,
Але мы можам мовай ганарыцца,
Яна жыве i будзе жыць заўжды.
3.12.1996
1935 ЦI
СХАМЯНЕЦЦА?
Як музыка вышэйшага гатунку,
Як сонейка цi зорачкi ўначы,
Прыгожая, ды просiць паратунку,
Яе мы не жадаем зберагчы.
Цудоўная краса ў кожным слове,
Паслухай добра або сам скажы,
Калi гаворыць хто на роднай мове,
З'яўляецца натхненне у душы.
Але чаму адмовiлiсь ад мовы?
Народу мова трэба – як зямля,
Ды родныя зусiм не чутны словы,
Так сумна, як ў гаi без салаўя.
Забылi мову, i зусiм не шкода,
Зрабiлi здраду толькi мы
адны,
Без мовы не iснуе i народа,
Народ без мовы – скрыпка без струны.
Заўжды каб мова музыкай гучала,
Патрэбна толькi родная, свая,
Але прыйшла чужая, як навала.
Цi схамянецца Беларусь мая?
13.01.1997
2008 МОВА
ВЕРНЕЦЦА
Лясы свой голас маюць i лугi,
Калi падзьме зефiр цi моцны вецер,
Дуброва любiць спеў зусiм другi,
Бо непаўторны кожны голас ў свеце.
Журчыць ў цiшы прыветлiва ручай,
Ракочуць моцна ў буру рэчкi хвалi,
У галасах цi радасць, цi адчай,
Ды галасы нiколi не змянялi.
Ў чыёйсьцi песнi можа больш красы,
Ды ўзяць яе сабе няма спакусы,
Спяваюць на чужыя галасы
Адзiныя у свеце беларусы.
Як ёсць цяпер, не будзе так заўжды,
Дасць людзям розум Бог абавязкова,
Няхай не зараз, пройдуць хай гады,
Ды вернецца народу продкаў мова.
23.03.1997
2139 РОДНЫЯ
СТРУНЫ
Сваю спявае вецер песню ў полi,
Шумяць iначай ад вятроў лясы,
Ў цудоўных гуках ёсць заўжды даволi
Адметнасцi чароўнай i красы.
Па-iншаму ракочуць ў моры хвалi.
I б'е няшчадна ў берагi прыбой,
Вятры заўсёды гукi выклiкалi
Цi з радасцю жаданай, цi з журбой.
Аднолькавы гуляе ўсюды вецер,
Ды ў кожнага гучыць свая струна,
Бо сумна было б жыць на белым свеце,
Каб песня у вятроў была адна.
У кожнага народа свая мова,
Кiтаец кажа, турак цi француз,
Чужое мы даўно галубiм слова,
Струн родных не кранае беларус.
17.07.1997
2212 СУРОВЫ
ЛЁС
Шумiць заўжды лес ў буру адмыслова,
Вядзе iначай песню ў лузе хмыз,
У кожнага свая ад веку мова,
Зефiр зусiм iнакш пяе, чым брыз.
Напевам iншым стогнуць ў буру хвалi,
Мо так калiсьцi пелi бурлакi,
Пяскi на выспе свой матыў спявалi,
Шмат песень нават у адной ракi.
Птушыны хор якi многагалосы:
Жаўрук, зязюля, бусел i сава!
А як пяюць цудоўным ранкам косы,
Калi кладзецца на пракос трава!
Пакуль сваёй не пажадаем
мовы,
Хаця не адчуваецца журбы,
Абавязкова будзе лёс суровы,
Бо застанемся, як раней,
рабы.
9.08.1997
2223 КАГО
ШАНУЕМ?
Яны шануюць Пушкiна – як бога,
Вялiкiм i магутным стаў народ,
У будучыню – ясная дарога,
Амаль няма для рускiх перашкод.
Шэўчэнка да спадобы Украiне,
У кожнай хаце ёсць партрэт яго,
I гонар украiнцаў не пакiне,
Яны шануюць генiя свайго.
Ад Бога мова ў кожнага народа,
Ды колькi трэба абяцаць спакус,
Каб роднай мовы нам было не шкода.
Так два стагоддзi робiць беларус.
Не скончылась да рускай мовы мода,
Сваiх паэтаў брыдка нам чытаць,
Але не будзе iснаваць народа,
Калi няма каго ушанаваць.
14.08.1997
2250 ПРЫЙДЗЕ
ЧАС
Вы паслухайце, мова якая!
Нiбы рэчачка, цiха журчыць,
Нiбы скрыпка, цудоўна спявае,
Трэба толькi на ёй гаварыць.
Лёс народу дастаўся суровы,
I вiны ў тым няма анi-нi,
Што ад роднай адмовiўся мовы,
Што забыўся свае каранi.
Хоць даўно ссохла моўнае дрэва,
А у рэчачкi – руская муць,
Мова першаснасць сталую мела,
Яе парасткi зараз растуць.
Прыгажосць беларускага слова!
З чым магчыма яго параўнаць?
Прыйдзе час, яшчэ вернецца мова,
Будзем толькi на ёй размаўляць.
12.09.1997
2352 СВАЯ
ПЕСНЯ
Спяваем песнi iншага народа,
Хоць за пявучасць iх i я люблю,
Але, калi здараецца нагода,
Спець лепей беларускую, сваю.
Шкада: мы вельмi многае згубiлi,
Бо iншай мове аддалi любоў,
А родную сваю амаль забылi,
Не адчуваем прыгажосцi слоў.
Зусiм не размаўляем роднай мовай,
А часам нават чынiм над ёй глум,
Гучыць, як песня, кожнае ў ёй слова,
Чуць подых ветру i гаёвы шум.
I сораму амаль не адчуваем
За родны край і любую
зямлю.
Мо лепей пры нагодзе заспяваем
Зноў песню беларускую сваю?
14.11.1997
2512 ГОРШАЯ
З НЯГОД
Мовы розныя ведаць цудоўна!
Не iдзе к Магамету гара,
Магамет пойдзе к ёй усё роўна,
Сваю мову нам ведаць пара.
Але шлях не знаходзім да
мовы,
Не жадаем iсцi да гары,
Да спадобы чужыя нам словы,
З чужой мовай цяпер мы сябры.
Гара мовы не пойдзе нiколi,
Трэба шлях адшукаць да яе,
Ёсць апошнiя кропелькi волi,
Калi мова ў народзе жыве.
Калi мова павек цалкам
згiне,
Прыйдзе горшая з цяжкiх нягод:
Беларускае сэрца астыне,
I памрэ беларускi народ.
2.04.1998
2513 ПАЭЗIЯ
ВЫШЭЙШАГА ГАТУНКУ
Прайшло багата зiм, багата лет,
Свае ужо чужымi сталi словы.
Такі стан – нонсэнс, ды у чым сакрэт,
Што мы зусiм не любiм роднай мовы?
Ды так прайшлi гiсторыi шляхi.
Як выправiць ганьбу, нарэшце, гэту,
Каб адмалiць мiнулыя грахi?
Належыць слова першае паэту.
Каб мову зноўку моцна палюбiць,
Адна ёсць, але важная умова:
Паэт павiнен мову не муцiць,
Чароўнае патрэбна людзям слова.
Не любiць мову ўласную народ,
Адкуль чакаць магчыма паратунку?
Пазбавiць мову здатна ад нягод
Паэзiя вышэйшага гатунку.
3.04.1998
2545 УЛАСНАЯ
МОВА
Сябе ганебна ашукалi,
Абрабавалi, як маглi,
Нiбы сiроты, цяпер сталi,
Чужынцы на
сваёй зямлi.
Хоць лёс прыйшоў да нас суровы,
Ды сорам сэрца не пячэ,
Адмовiлiсь ад роднай мовы.
Што горай можа быць яшчэ?
Як дараваць такую здраду?
Ад роспачы – у сэрцы сум,
Здзек робiм мы не па загаду,
Добраахвотна чынiм глум.
Цi прынясе, нарэшце, бусел
Свядомасць i праз колькi год,
Каб на Радзiме-Беларусi
Меў мову ўласную народ?
18.04.1998
2790 ПРЫЙДЗЕ
ЧАС
На Беларусi ўсё па-руску,
З кiм размаўляць мне не прыйшлось,
Не ведаюць па-беларуску,
Не бачаць мовы прыгажосць.
Усе, дарослыя i дзецi,
Не хочуць кнiгу ў рукi браць,
А мова – лепшая у свеце,
Як песнi, словы ў ёй гучаць.
Шкада. На сэрцы – нiбы рана,
Душа ахутана тугой,
Гаворым рускаю пагана,
Ды не жадаем на сваёй.
Час добры прыйдзе і не будзе
Для мовы здзекаў i нягод,
I загаворыць, як ўсе людзi,
На роднай мове мой народ.
1.10.1998
2892 ВIНА I БЯДА
I бяда наша ў тым, i вiна,
Што мы мовай сваёй пагарджалi,
Была зброяю моцнай яна,
Ды без бою даўно зброю склалi.
Каб уласнасць чужую здабыць,
Трэба бiцца у бойцы суровай,
Вайну рускiм не трэба чынiць,
Пакараюць не зброяй, а мовай.
Нiбы iх Залатая Арда,
Ставяць рускiя нас на каленi,
I вiна наша ў тым, i бяда,
Ды пакорна стаiм, тым не меней.
Трэба мову сваю шанаваць,
I сапраўдныя будзем героi,
Ў свеце будуць народ паважаць
Без наяўнасцi атамнай зброi.
29.12.1998
3139 ЛIХАЯ
СПАКУСА
Лугi пачалi б плакаць i гаi,
Каб конi, як каровы, сталi мыкаць,
Каб песень не спявалi б салаўi,
А пачалi, як вераб'i, цырыкаць.
Ад Бога кожны мае голас свой,
На iншых непадобны i дзiвосны,
Здабыты вельмi цяжкаю цаной,
Пяшчотны надта цi задужа злосны.
Але забылi голас, што даў Бог,
На жаль, амаль паўсюдна беларусы,
I выбралi найгоршую з дарог.
Цi зберажэмся ад лiхой спакусы?
26.04.1999
3161 НIБЫ
ЗРЭНКА
Багата год пражыў ў другiм краi,
I мову проста вывучыў чужую,
Вучу сваю, ды на сваёй зямлi
Я родных слоў амаль зусiм не чую.
На рускай размаўляюць гарады,
На рускай сталi размаўляць i сёлы,
Народ не хоча адчуваць бяды,
Чакае вынiк вельмi невясёлы.
Каб мову сваю страцiць назаўжды,
Нам засталось, напэўна, ўжо паўкроку,
Зусiм народ не знiк каб праз гады,
Патрэбна мова – нiбы
зрэнка воку.
4.05.1999
3373 ЗАЎЖДЫ
РАБЫ
Сваю Айчыну не любiць –
Такiх не знойдзеш нават казак,
На роднай мове гаварыць –
Наш грамадзянскi абавязак.
А мы, i дочкi, i сыны,
Лiчылi: рускай нам даволi,
Яшчэ не зведалi цаны
Сапраўднай для народа волi.
Заўжды слухмяныя рабы,
Нам не па густу рух народны,
Мы пазбягаем барацьбы,
Рабамi быць бясконца
згодны.
12.09.1999
3414 МОВА – ЯК ПЕСНЯ
Як напiсаць любое слова,
Праверка добрая дана:
Павiнна быць такою мова,
Каб ў песню склалася яна.
Цудоўнай музыкай гучала,
Было каб радасна ад слоў,
Высока гонар свой трымала,
I да яе была любоў.
Каб не было зусiм спакусы
Пра мову матчыну забыць,
Каб не жадалi беларусы
На рускай мове гаварыць.
6.10.1999
3490
НОСЬБIТЫ МОВЫ
Дыяспара робiць суполку,
Каб мову зусiм не забыць,
I весцi сваю падрыхтоўку,
Радзiму каб палка любiць.
А наша Радзiма у скрусе,
Аж сэрца ад суму балiць,
На роднай зямлi Беларусi
Суполка, як нонсэнс, гучыць.
Хто мову шануе – iх мала,
Iм любы карэннi свае,
Ды мёртваю мова не стала,
Бо носьбiты ёсць у яе.
9.12.1999
3491
БЕЛАРУСКАЯ СУПОЛКА
Катастрафiчна не хапае слоў,
Як мова не ўжываецца гадамi,
Ды аднавiць яе патрэбна зноў,
Каб быць Радзiме годнымi сынамi.
Да мовы хай не вельмі
просты шлях,
Упарта трэба да мэты iмкнуцца,
Каб засвяцiлiсь зорачкi ў вачах,
Ад шчасця каб на небе апынуцца.
Паходню хто узнiме ў цяжкi час,
Хто будзе людям добрая сяброўка,
Каб гоман роднай моваю не згас?
Вядома – беларуская суполка.
10.12.1999
3537
НАЙБОЛЬШЫ ГРЭХ
Расце быльнёг на моўным полi,
Няма надзеi на саху,
Народ не вiнават нiколi,
Таму на iм няма граху.
Хай мову мой народ не любiць,
А дзе ж яго iнтэлiгент,
Якi свядома мову губiць,
I разбурае яе ўшчэнт.
Бо ён да рускай мовы ласы,
Няма, як быццам, родных слоў,
Нашчадкi не даруюць з часам
Найбольшы з ўсiх зямных
грахоў.
9.01.2000
3686 DO YOU SPEAK ENGLISH?
Як бы гэта ў Англii гучала?
Паднялi б i курыцы на смех,
А у нас на роднай мове мала
Размаўляюць людзi, як на грэх.
Хоць дзяржаўнай стала наша мова,
Ды ў душы ад пастановы сум,
Гаварыць ёй не абавязкова,
Ёй далей ганебны чыняць глум.
«Можна гаварыць па-беларуску?» –
Беларусу кажа беларус,
Стала мова родная ў нагрузку,
Мову знiшчыў з рускiмi хаўрус.
8.03.2000
4004 МОВЕ
ЖЫЦЬ
Не зразумець, палякi або немцы,
А можа ў госцi завiтаў iндус?
Здаецца, размаўляюць iншаземцы:
Гаворыць роднай мовай беларус.
Для навакольных мова – нiбы дзiва,
I кожнага ёсць цяжкая вiна,
Што арэал змяншаецца iмклiва,
Ды мове жыць, бо Богам нам дана.
23.07.2000
4147 ВЯЛIКАЯ
БЯДА
Вельмi багатая родная мова,
Жылай здаецца яна залатой,
Як залацiнка, ў ёй
кожнае слова,
Лепей яе няма мовы другой.
Ў ёй прыхаваны пяшчоты i чары,
Гутарка льецца, як ў рэчцы
вада,
Здрадзiлi роднай мы, як янычары,
Ў гэтым вялiкая наша бяда.
4.09.2000
4151 РОДНАЯ
ХАТА
Люба i дорага родная хата,
Дзе бэз квiтнее вясной пад акном,
Горай жывецца ў сцянах iнтэрната,
Боль толькi ў сэрца дзiцячы дасць дом.
Кепска, калi лёс прыходзiць суровы,
Добры лёс вабiць таму нездарма,
Ды не знаходзiм прытулку для мовы,
Нешта для роднай хацiнкi няма.
4.09.2000
4451 ЧЫСТАЯ
ВАДА
Зноў да вытокаў сцежка зарастае,
Яе ўсё меней бачна кожны год,
Ўжо мову хтосьцi страцiў, хто страчае.
Без ўласнай мовы мы – якi народ?
Ёсць тыя, хто упарта робiць крокi,
Каб абышла нас чорная бяда,
Расчысцiць каб магутныя вытокi,
Каб бегла мовы чыстая вада.
4.11.2000
4459
САПРАЎДНЫЯ БЕЛАРУСЫ
Нашу родную моўную нiву
Ўзгадаваў за стагоддзi народ,
Ды цяпер ёй гатуе магiлу,
Каб памерла, шмат чынiць нягод.
Ды сапраўдныя ёсць беларусы,
Чыi сэрцы паходняй гараць,
Што пазбегнулi рускай спакусы,
Хочуць мову сваю ўратаваць.
5.11.2000
4507
НЕАДКЛАДНАЯ СПРАВА
Ёсць справы, што iх нельга адкладаць,
Бо прыйдзе час бязлiтасна суровы,
Халодным сэрцам ўжо не пакахаць,
Не ўратаваць, як згасне цалкам мова.
Як носьбiты яшчэ ёсць у яе,
Старацца трэба, каб было iх болей,
Як фенiкс з поплу, мова
ажыве,
Латынi шлях не стане яе доляй.
11.11.2000
4981
ЗАМКНЕНАЕ КОЛА
Падлегласцi скончылi школу,
Традыцыi волi няма,
Iдзем па замкненаму колу,
I выйсце шукаем дарма.
Каб цяжкiя скiнуць аковы,
Не шкода вялiкай цаны,
Нiяк не ўваскрэснуць без мовы,
Не скiнуць з сябе кайданы.
22.01.2001
5056 СВАЯ
МАЛIТВА
Чужая малiтва i песня.
Сваiх хто нам мець не дае?
Цi прыйдзе, нарэшце, прадвесне:
Малiтвы i песнi свае?
4.02.2001
5925
ПРАЛЕТАРЫI
Не хочам нi дзяржаўнасцi, нi мовы,
З Расiяй не жадаем мець мяжы,
Свядомасць нам знявечыў лёс суровы,
Мы сталi пралетарыi ў душы.
6.06.2001
5929 ЦУДОЎНЫ
ШЛЯХ
Шляхi гiсторыi заблытаны бясконца,
Агню няма, ды прысак не ачах,
Заззяе з часам i для роднай мовы сонца,
I мова выйдзе на цудоўны шлях.
6.06.2001
Апошні
верш тэмы File1 Home Page